ایا دعای «اللهم عظم البلاء» بدون سند است
بسم الله الرحمن الرحیم
سؤال:
سلام
اخیرا شخصی در رابطه با دعای «الهی عظم البلاء» اشکالی کرده که اولا سند دارد و ثانیا این دعا شرک است. دلیلش هم این است که در دعا خطاب به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) چنین آمده: «اکفیانی فانکما کافیای»؛ «مرا کفایت کنید که شما برای من کافی هستید».
جواب:
سلام بر شما
با تشکر از سؤالی که مطرح فرمودید.
اشکال اول: این دعا در کتاب های معتبر دعایی شیعه ذکر شده است. البته مشکل آن این است که سلسله سند را ذکر نکرده اند. بنابراین روایت آن مرسله و ضعیف است. هر چند که از باب تسامح در ادلۀ سنن، مرسله بودن آن هم مانعی برای قرائت آن نمی شود.
مرحوم «ابن مشهدی» در کتاب المزار الکبیر آن را ذکر کرده است. «ابن مشهدی» شخصیتی است که هر روایتی را ذکر نمی کند و به دقت در نقل روایت، مشهور است. علاوه بر ایشان، بزرگان دیگری هم روایت مذکور را ذکر کرده اند:
مرحوم ابن طاووس در جمال الاسبوع، ص۲۸۰ ـ شهید اول در مزار، ص۲۱۰ ـ کفعمی در مصباح کفعمی، ص۱۷۶ ـ شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه، ج۸، ص۱۸۵ ـ علامه مجلسی در بحار الانوار، ج۵۳، ص۲۷۵ ـ و نیز مرحوم شیخ عباس قمی در دو جای مفاتیح الجنان.
اشکال دوم: مضمون این دعا به هیچ وجه شرک محسوب نمی شود. وقتی گفته می شود: «وَ اکْفِیَانِی فَإِنَّکُمَا کَافِیَای»، خدای متعال از این موضوع انصراف دارد و منظور این است که شما، در میان غیر مخلوقات برای من کافی هستید. بنابراین مضمون دعا شرک محسوب نمی شود
در روایت ها موارد زیادی داریم که موضوع انصراف در آن به چشم می خورد.
شاهد اول: از شیعه و سنی نقل شده که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «عَلِیٌّ خَیْرُ الْبَشَرِ فَمَنْ أَبَى فَقَدْ کَفَر»؛ «علی بهترین انسان هاست، کسی که منکر آن شود کافر است»
من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۴۹۳ ـ امالی صدوق، ص۷۷
از طرفی، امیرالمؤمین علی (علیه السلام) بارها فرموده اند: «إِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ مِنْ عَبِیدِ مُحَمَّد»
الکافی، ج۱، ص۹۰
ممکن است برخی تصور کنند: «با وجود بهتر بود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بر علی (علیه السلام)، چنین روایتی باطل است؟!»
اما با دقت بیشتر متوجه می شوید که این گونه نیست. ین روایت و روایت های مشابه آن، انصراف به غیر معصومین دارد. یعنی علی (علیه السلام) در مقایسه با دیگر انسان ها (غیر از معصومین) بهترین انسان ها محسوب می شود، اما معصومین همگی از یک نور واحد هستد و تفاوتی میان اولین و آخرین آن ها نیست.
شاهد دوم: مردی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: «مگر پیامبر خدا نفرموده است: «آسمان سایه نیفکنده و زمین در بر نگرفته کسی را که راستگوتر از ابوذر باشد؟
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «بله!»
آن مرد عرض کرد: «یعنی ابوذر از خود پیامبر و امیرالمؤمنین و حسن و حسین (علیهم السلام) را هم راستگوتر است؟!
امام صادق فرمود: «… کسی را نمی توان با ما مقایسه کرد. ابوذر در مقایسه با دیگران، راستگوترین است، نه در مقایسه با ما!»
این روایت را آیت الله جوادی آملی در کتاب ادب فِنای مقربان، ج۲، ص۲۱۵ و ۲۱۶ بیان می کند. به نقل از: بحارالانوار، ج۲۲، ص۴۰۶، ح۲۲
با توجه به مطالب و شواهدی که ذکر شد، متن دعای «اللهم عظم البلاء» هیچ نوع اشکال کلامی و اعتقادی دارد و به هیچ وجه شرک محسوب نمی شود. بنابراین خواندن آن نه تنها اشکالی ندارد، بلکه از باب تسامح در ادلۀ سنن، عملی مستحبی محسوب می شود. همان گونه که علما و بزرگانی را داشته ایم که این دعا را با سوز و گداز قرائت می کردند و ملازم بر آن بوده اند.
امام متن دعا به نقل از علامه مجلسی:
الشیخ الجلیل أمین الإسلام فضل بن الحسن الطبرسی صاحب التفسیر فی کتاب کنوز النجاح قال دعاء علّمه صاحب الزمان علیه سلام الله الملک المنان أبا الحسن محمد بن أحمد بن أبی اللیث رحمه الله تعالى فی بلدة بغداد فی مقابر قریش و کان أبو الحسن قد هرب إلى مقابر قریش و التجأ إلیه من خوف القتل فنجی منه ببرکة هذا الدعاء.
شیخ جلیل القدر مرحوم امین الاسلام طبرسی در کتاب کنوز النجاح می فرماید: این دعایی است که حضرت صاحب الزمان (سلام الله علیه) به محمد بن احمد ب ابی لیث آموخت. او از ترس به قتل رسیدن فراری شده بود که به برکت این دعا، نجات پیدا کرد:
اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ وَ انْکَشَفَ الْغِطَاءُ وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ وَ مَنَعَتِ السَّمَاءُ وَ إِلَیْکَ یَا رَبِّ الْمُشْتَکَى وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُولِی الْأَمْرِ الَّذِینَ فَرَضْتَ عَلَیْنَا طَاعَتَهُمْ فَعَرَّفْتَنَا بِذَلِکَ مَنْزِلَتَهُمْ فَفَرِّجْ عَنَّا بِحَقِّهِمْ فَرَجاً عَاجِلًا کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ اکْفِیَانِی فَإِنَّکُمَا کَافِیَایَ وَ انْصُرَانِی فَإِنَّکُمَا نَاصِرَایَ یَا مَوْلَایَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی
